Muzeum Wsi Orawskiej na polanie Brestowa

Skansen powstał w 1967 roku na ponad 20 hektarowej powierzchni około 4 kilometrów od Zuberca w kierunku wylotu Doliny Rohackiej na polanie Brestowa. Wszystkie obiekty przeniesiono z różnych miejscowości na Orawie na nowe miejsce, niektóre zrekonstruowano i ostatecznie, w 1975 roku otwarto muzeum dla publiczności. Miejsce wybrano szczególnie piękne, przez środek skansenu przepływa krystalicznie czysta Zimna Woda Orawska (Zimny Potok) a polana otoczona jest od południa szczytami Palenicy, Siwego Wierchu i Brestowej, Osobitej na wschodzie i Mnicha na zachodzie. Teren muzeum podzielono na pięć części tematycznych: rynek dolnoorawski, ulica zamagurska, chaty góralskie, kościół i cmentarz oraz młyny. Skansen czynny jest cały rok, w dwóch miesiącach wakacyjnych od 8 do 18, czerwiec i wrzesień w godzinach 8 – 17 a poza sezonem od 8 do 15.30 z wyjątkiem poniedziałków. Pierwsze kroki wprowadzają nas na rynek dolnoorawski reprezentujący najbogatszą część Orawy z największymi budynkami stojącymi na wolnej przestrzeni. Od razu rzuca się w oczy dom, ziemiańska posiadłość z Wyżniego Kubina z 1752 r., w którego starszej, tylnej części mieściła się szkoła łacińska i gdzie uczył się sławny poeta słowacki P.Országh-Hviezdoslav. Przednia część domu została dobudowana w pierwszej połowie XIX wieku, znajdują się w niej oryginalne meble ziemiańskie. W tej części skansenu uwagę zwraca również półpiętrowy dom rzemieślniczy z miejscowości Veličná będącej do 1683 roku głównym miastem Orawskiej Żupy (jednostka administracyjna) i ośrodkiem handlowym. Z tej samej miejscowości pochodzi magiel, piękny przykład myśli technicznej tamtych czasów. Obciążenie walców stanowiła skrzynia mieszcząca 20 furmanek kamienia a całość napędzał koń chodzący w kieracie. Domy na Dolnej Orawie były tynkowane gliną i następnie bielone wapnem. Przekraczamy potok i wchodzimy na ulicę zamagurską. Typowy układ zabudowy szeregowej wąskofrontowej ukształtował się w XV-XVI wieku. Pola większości wsi sięgały od potoku do grzbietu ograniczającego dolinę. Były wąskie i długie, a ludzie budowali swoje domy blisko potoku szczytem do tworzącej się w ten sposób ulicy. Woda potrzebna była nie tylko do celów gospodarskich, ale w razie pożaru dawała szanse jego ugaszenia. W tej części zaciekawił mnie piec garncarski oraz domy średnio zamożnych i bogatych chłopów. Różnice w zamożności właściciela widać natychmiast po wielkości domu, ale przede wszystkim po jego wyposażeniu. Z końca XVIII wieku pochodzi dom farbiarzy i handlarzy płótna charakterystyczny dla początków budownictwa kamiennego. Na takie domy mogli pozwolić sobie tylko ludzie bogaci, ale właśnie produkcja płótna, eksportowanego nawet do Egiptu, była zajęciem dochodowym. Na przełomie XVIII i XIX wieku, z wielu wsi orawskich wyruszały po karnawale kolumny wozów z płótnem, aby przed Świętami Bożego Narodzenia wrócić z innymi, często orientalnymi towarami. Osiedla i wsie góralskie są stosunkowo młodym przykładem osadnictwa na terenie Orawy. Pochodzą z przełomy XVII i XVIII wieku, a zakładali je biedni ludzie, dla których nie starczyło ziemi z pól podzielonych na małe skrawki. Warunki życia były tu bardzo ciężkie, karczowanie lasów, kopanie głębokich studni, surowy klimat i krótki okres wegetacji sprawiał, że były to osady biedne. Domy budowano blisko pola, często daleko od sąsiadów i nie wykształciła się tu zabudowa szeregowa. W najwyższym miejscu skansenu stoi drewniany kościół św. Elżbiety z początku XV wieku. Z wystroju późnogotyckiego zachowała się deska z ornamentem roślinnym i zdobione deski przednich ławek. Obecny kształt i zdobienia pochodzą z XVII wieku, malowidła ścienne w stylu renesansu ludowego przedstawiają apostołów i sceny biblijne. Wracając wzdłuż potoku mijamy młyn i folusz. Na razie martwa maszyneria młyna, rekonstrukcja napędów w trakcie realizacji, robi wrażenie a w zabudowaniach folusza możemy się zapoznać ze sposobem ubijania sukna. Warto wspomnieć, że najczęściej w pierwszym tygodniu sierpnia odbywa się w skansenie Podrohackie Święto Folkloru z licznymi występami zespołów ludowych, pokazami strojów regionalnych i rzemiosła ludowego. Warto chłonąć nie tylko uroki górskiego krajobrazu, ale zachwycić się budownictwem regionalnym i zadumać nad ich znojnym życiem setki lat temu. Zajrzyjcie do Muzeum Wsi Orawskiej, bo naprawdę warto.